کتاب چشمهایش

معرفی رمان چشم‌هایش

عاشقانه‌ای پرشور و ممنوعه، با نگاهی عمیق به جامعه‌ی ایران در دوران استبداد رضاشاه پهلوی؛ بزرگ علوی در رمان چشم‌هایش، تصویری هنرمندانه از زندگی نقاشی برجسته ملقب به استاد ماکان را ارائه می‌دهد که در تقابل با حکومت دیکتاتوری پهلوی اول قرار می‌گیرد. روایتی پرکشش از عشق، هنر و مبارزه که خواننده را با چالش‌های اخلاقی و اجتماعی آن دوران درگیر می‌کند.

درباره‌ی کتاب چشم‌هایش

تصور کنید در خیابان‌های تهران قدم می‌زنید. سال 1317 هجری شمسی است و فضای خفقان‌آوری بر شهر حاکم است. مردم حتی از سایه‌ی خود هراس دارند و هر لحظه منتظر دستگیری هستند. در چنین فضایی، یک نقاش برجسته به نام استاد ماکان، درمی‌گذرد و یک پرده‌ی نقاشی از او باقی می‌ماند که راز زندگی‌اش را در خود پنهان کرده است. این آغاز ماجرایی‌ست که بزرگ علوی (Bozorg Alavi) در رمان چشم‌هایش (Her Eyes) روایت می‌کند.

بزرگ علوی با مهارت خاصی، خواننده را به درون داستانش می‌کشاند. او جو سرکوب‌گرانه‌ی دوران دیکتاتوری رضاشاه را چنان زنده و واقعی توصیف می‌کند که خودمان را در آن زمان حس می‌کنیم. این توصیفات دقیق و جزئی‌نگرانه، یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی نثر نویسنده است که به خواننده اجازه می‌دهد عمق فضای سیاسی و اجتماعی آن دوران را درک کند. اما کتاب چشم‌هایش فراتر از یک رمان سیاسی است. در مرکز این داستان، تابلویی قرار دارد که استاد ماکان، به‌عنوان نقاشی چیره‌دست و مشهور، آن را کشیده است. این تابلو که چشم‌هایش نام دارد، تصویر زنی را نشان می‌دهد که چشمانش راز بزرگی را در خود پنهان کرده‌اند. تابلویی که نمادی از رمز و راز زندگی استاد ماکان و شاید هم نمادی از جامعه‌ی ایران در آن دوران است.

بزرگ علوی با ظرافت خاصی، لایه‌های مختلف داستان را می‌گشاید. این کتاب از زبان راوی، که یک مأمور دولتی است، به دنبال کشف راز زندگی استاد ماکان می‌رود. این جست‌وجو، خواننده را با شخصیت‌های مختلفی آشنا می‌کند که هر کدام، بخشی از پازل زندگی استاد را در اختیار دارند. از آقارجب، خدمتکار وفادار استاد گرفته تا زنان مختلفی که ادعا می‌کنند معشوقه‌ی او بوده‌اند، هر کدام روایت خود را از استاد ماکان ارائه می‌دهند. در لایه‌ی زیرین رمان چشم‌هایش، یک عشق پنهان جریان دارد. زنی که چشم‌هایش در تابلو نقش بسته، کیست؟ چه رازی در این چشم‌ها نهفته است؟ این سؤال‌ها نه‌تنها ذهن راوی داستان را به خود مشغول کرده، بلکه خواننده را نیز تا پایان کتاب درگیر خود می‌کند.

بزرگ علوی در این رمان، با مهارت تمام، لایه‌های مختلف داستان را طراحی کرده و جلو می‌برد و خواننده را با خود همراه می‌کند. او به‌طرز هنرمندانه‌ای مسائل سیاسی و اجتماعی زمان را با داستان عاشقانه‌ای ظریف و پرکشش در هم می‌آمیزد. این ترکیب سبب می‌شود که خواننده نه‌تنها با یک داستان عاشقانه روبه‌رو باشد، بلکه تصویری واقع‌گرایانه از جامعه‌ی ایران در آن دوران را نیز مشاهده کند.

یکی از نقاط قوت رمان چشم‌هایش، شخصیت‌پردازی قوی آن است. با وجود آنکه استاد ماکان، شخصیت اصلی کتاب، در زمان روایت داستان زنده نیست، حضوری پررنگ و تأثیرگذار دارد. او نمادی از یک هنرمند متعهد و آزاده است که حاضر نیست هنرش را در خدمت قدرت قرار دهد. در بخشی از کتاب، یکی از بزرگان سلطنت از استاد ماکان درخواست می‌کند که پرده‌ای را برای او خلق کند، اما استاد ماکان درخواست او را رد می‌کند و می‌گوید من نقاشی‌ای را می‌کشم که به آن علاقه داشته باشم. او در این بخش به‌وضوح مخالفت خود با دوران استبداد را بیان می‌کند. شخصیت‌های دیگر کتاب مانند فرنگیس، آقارجب، و راوی داستان نیز، هر کدام ابعاد مختلفی از جامعه‌ی آن زمان را نمایندگی می‌کنند.

بزرگ علوی در کتاب چشم‌هایش به مسائلی می‌پردازد که هنوز هم در جامعه‌ی ما مطرح هستند. او درباره‌ی نقش هنرمند در جامعه و الگوپذیری از او، رابطه‌ی هنر و سیاست، مسئولیت روشنفکران در برابر استبداد و مسائلی از این دست سخن می‌گوید. طرح این مباحث سبب می‌شود که رمان، با وجود آنکه بیش از هفت دهه از نخستین نوبت انتشارش می‌گذرد، همچنان تازه و خواندنی باقی بماند.

داستان به شکل غیرخطی روایت می‌شود و خواننده باید مانند کارآگاهی، تکه‌های پازل را کنار هم بچیند تا به تصویر کاملی از ماجرا دست یابد. این شیوه‌ی روایت موجب می‌شود که خواننده، فعالانه در داستان مشارکت کند و لذت کشف حقیقت را تجربه نماید. یکی از تکنیک‌های جالب بزرگ علوی در رمان چشم‌هایش، تکنیک داستان در داستان می‌باشد. روایت‌های مختلف شخصیت‌ها درباره‌ی استاد ماکان، هر کدام داستانی مستقل هستند که در نهایت، تصویر کاملی از شخصیت او را شکل می‌دهند. این تکنیک به غنای داستان می‌افزاید و امکان بررسی موضوع از زوایای مختلف را فراهم می‌کند.

بزرگ علوی در کتاب چشم‌هایش به مسئله‌ی زنان و جایگاه آن‌ها در جامعه نیز می‌پردازد. شخصیت فرنگیس، زنی تحصیل‌کرده و روشنفکر، نماینده‌ی نسلی از زنان ایرانی است که خواهان تغییر و پیشرفت هستند. رابطه‌ی او با استاد ماکان نه‌تنها یک زمینه‌ساز داستانی عاشقانه، بلکه نمادی از تقابل سنت و مدرنیته در جامعه‌ی ایران است. بزرگ علوی در این رمان به مسئله‌ی تعهد هنرمند نیز می‌پردازد. استاد ماکان با وجود فشارهای سیاسی و اجتماعی، حاضر نیست هنر خود را در خدمت قدرت قرار دهد. این موضوع، پرسش‌های مهمی را درباره‌ی نقش هنرمند در جامعه و مسئولیت او در قبال مردم مطرح می‌کند و نشان می‌دهد که هنرپیشه‌ها چگونه می‌توانند پیشوا و پیش‌قدم مردم در جامعه باشند.

بزرگ علوی در رمان چشم‌هایش به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه هنر می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای مقاومت و بیان اعتراض عمل کند. تابلوی چشم‌هایش که محور اصلی داستان است، در واقع اثری‌ست که حرف‌های ناگفته‌ی استاد ماکان را بیان می‌کند. این رمان همچنین تصویری دقیق از فضای روشنفکری ایران در دهه‌های 20 و 30 شمسی ارائه می‌دهد. بزرگ علوی که خود از چهره‌های شاخص ادبیات معاصر ایران است، با دقت و ظرافت، دغدغه‌ها و چالش‌های روشنفکران دوره‌ی استبداد را به تصویر می‌کشد.

بزرگ علوی نشان می‌دهد که چگونه در دوران استبداد، حتی عشق نیز می‌تواند رنگ و بوی سیاسی به خود بگیرد. این درهم‌آمیختگی عشق و سیاست، یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی کتاب چشم‌هایش است که آن را از دیگر رمان‌های این دوره متمایز می‌کند. نویسنده در کتاب چشم‌هایش به موضوعات مهمی مانند آزادی بیان، نقش هنر در جامعه و مسئولیت روشنفکران می‌پردازد. او این مفاهیم را نه به صورت شعارگونه، بلکه در بطن داستان و از طریق کنش‌های شخصیت‌ها مطرح می‌کند. و این ویژگی سبب می‌شود که خواننده به داشتن نگاه و تفکری عمیق‌تر درباره‌ی این مفاهیم برانگیخته شود.

می‌توان گفت که کتاب چشم‌هایش، داستانی‌ست درباره‌ی عشق، هنر، آزادی و مقاومت. بزرگ علوی با مهارت ستودنی خود، این مفاهیم را در هم می‌آمیزد و اثری خلق می‌کند که پس از گذشت دهه‌ها، همچنان خواندنی و تأثیرگذار است. این رمان نه‌تنها ما را با گذشته‌ی کشورمان آشنا می‌کند، بلکه به تفکر درباره‌ی مسائل امروز جامعه نیز وامی‌داردمان. کتاب چشم‌هایش اثری است که با هر بار خواندنش، موضوعات جدیدی را متوجه می‌شوید. این کتاب که توسط انتشارات نگاه منتشر شده است، نه‌تنها برای علاقه‌مندان به ادبیات، بلکه برای تمام کسانی که به تاریخ و جامعه‌ی ایران علاقه‌مند هستند، خواندنی است.

افتخارات کتاب چشم‌هایش

رمان چشم‌هایش به قلم بزرگ علوی که از برترین و محبوب‌ترین آثار ادبیات داستانی ایران در دوران معاصر محسوب می‌شود، تاکنون به زبان‌های مختلفی ازجمله کردی، عربی، انگلیسی و آلمانی ترجمه شده و در کشورهای مختلفی منتشر شده است.

اقتباس سینمایی از کتاب چشم‌هایش

فیلم چشم‌هایش یک اثر سینمایی ایرانی است که در سال 1359 به کارگردانی فرامرز قریبیان ساخته شد. این فیلم بر اساس رمانی به همین نام، نوشته‌ی بزرگ علوی ساخته شده است. داستان فیلم حول محور زنی به نام فرنگیس می‌چرخد که در جست‌وجوی حقیقتی پنهان در زندگی استاد ماکان، نقاش معروف است. فرنگیس با بررسی نقاشی‌های استاد و گفت‌وگو با اطرافیان او، به تدریج به رازهای پنهان زندگی‌اش پی می‌برد.

کتاب چشم‌هایش برای چه کسانی مناسب است؟

رمان چشم‌هایش نوشته‌ی بزرگ علوی، برای کسانی مناسب است که به داستان‌های عاشقانه و تاریخی علاقه دارند. این کتاب با روایت جذاب خود و شخصیت‌پردازی‌های قوی‌اش، خواننده را به دنیای دیگری می‌برد و کنجکاوی او را در هر صفحه، بیش از پیش بر‌می‌انگیزد.

در بخشی از رمان چشم‌هایش می‌خوانیم

هرکس را که به خانه‌اش می‌آمد می‌پذیرفت. ساعت‌ها وقت گران‌بهای خود را با مردم عادی صرف می‌کرد. به‌طوری که همه خود را از دوستان صمیمی او می‌دانستند. به موقع مغرور و متکبر بود. اگر هزاربار کسی از او دیدن می‌کرد، تا از کسی خوشش نمی‌آمد، تا برای کسی احترام قائل نبود، به دیدنش نمی‌رفت.

بدون اینکه فخر و مباهات کند اراده‌ی خویش را بر همه تحمیل می‌کرد. زیر بار زور نمی‌رفت. تا از ته دل چیزی را نمی‌یافت دل نمی‌باخت و دل نمی‌کند. خوش‌لباس بود و پابند به نظم و ترتیب. کارگاه او جمع پریشان بود. این‌طور او را همه می‌شناختند و همین‌طور هم نقاش او را ساخته.

اما زن ناشناس از میزان مقاومت او، از خودداری او داستان‌ها دارد. این جنبه از زندگی او را این زن باید حکایت کند.

من این زن را با صفت ناشناس خواهم خواند. چون خودش مدعی است که هیچ‌کس او را تابه‌حال نشناخته. بگذاریم این خودخواهی را داشته باشد.